ŞAFİİ el-UMM

ZEKAT

ZEKAT NASIL FARZ KILINDI

Bize Rebi', Şafil'nin şöyle dediğini anlattı: Kasım b. Abdullah b. Ömer'in bize anlattığına göre, el-Müsenna b. Enes -ya da Enes oğlu falanın oğlu (Şafii bu isimde şüphe içindedir)- Enes b. Malik'ten şöyle rivayet etmiştir: Zekat budur. Sonra koyun ve diğer hayvanlar konusuna girilmemiştir.

Bismillahirrahmanirrahim

Hz. Peygamber (s.a.v)'in Allah'ın emri doğrultusunda Müslümanlara farz kıldığı zekat budur. Kim bu doğrultuda ve buölçüler dahilinde müminlerden zekatı almak isterse versinler. Kim de bu ölçülerin üstünde istemeye kalkarsa vermesinIer: Yirmi dört ve daha aşağısı deve için zekat olarak koyun verilir; her beş deve için bir koyun olarak. Develerin sayısı yirmi beşe ulaşırsa bu sayıdan otuz beş sayısına kadar olan develer için bir yaşındaki bir dişi deve verilir. Eğer bir yaşında dişi deve yoksa, üç yaşına girmiş bir erkek deve verilir. Develerin sayısı otuz beşten kırk beşe kadar ise bu durumda üç yaşına girmiş bir dişi deve vermek gerekir. Develerin sayısı kırk dörtten altmışa kadar olursa dört yaşına girmiş ve çekilmiş, dereceye gelen dişi deve verilir. Develerin sayısı altmış birden yetmiş beşe kadar ise bu durumda beş yaşına girmiş bir dişi deveyi zekat olarak vermek gerekir. Sayı yetmiş altıdan doksana kadar ise üç yaşına girmiş iki dişi deve vermek gerekir. Doksan birden yüz yİrmiye kadar deve içinse dört yaşına girmiş ve çekilmiş, dereceye gelen iki dişi deve verilir. Sayı yüz yirmiden Yükan ise, her kırk deve için üç yaşına girmiş bir dişi deve, her elli deve için de dört yaşına girmiş bir dişi deve vermek gerekir.

Zekat verilmesi gereken deve grupları ile ilgili şöyle bir durum da söz konusudur: Bir kimsenin sahip olduğu develerin sayısı beş yaşına girmiş dişi bir deveyi vermesini gerektirmesine rağmen beş yaşına girmiş dişi devesi yoksa ve dört yaşına girmiş dişi devesi varsa, bu dört yaşına girmiş dişi devesi alınır ve bunun yanında varsa iki koyun veya yirmi dirhem para daha alınır. Şayet adamın develerinin sayısı dört yaşına girmiş dişi bir deveyi zekat olarak vermesini gerektiriyorsa ve dört yaşına girmiş dişi devesi yoksa, ama beş yaşına girmiş bir dişi devesi varsa, bu beş yaşına girmiş devesi zekat olarak kabul edilir ve adama yirmi dirhem veya iki koyun geri verilir.

Bize Rebi', Şafil'den şöyle aktardı: Bir grup güvenilir (sika) ravi, hepsi de Hammad b. Seleme'den; o, Sumame b. Abdullah b. Enes b. Malik'ten; o, Enes b. Malik'ten; o da Resulullah (s.a.v)'den buna benzer ve muhalif olmayan bir hadisi bana rivayet ettiler. Ancak ben bu son rivayette "iki koyun veya yirmi dirhem geri verilir" ifadesini hatırlıyorum "varsa ... " diye başlayan ifadeyi hatırlamıyorum.

İmam Şafil (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Hammad'ın, Enes'ten rivayet ettiği haberde şöyle dediğini sanıyorum: Ebu Bekir es-Sıddık (r.a), Resulullah (s.a.v)'den aldığı zekat yazısını verdi. Benim vasfettiğim şekilde yukandaki hadisle aynı anlamı aktardı.

Rebi' rivayet etmiştir: Bize Şafil haber verdi: Bize Müslim, İbn Cüreyh'ten aktardı ki İbn Tavus şöyle dedi: Babamın yanında diyetlerle ilgili bir yazı vardı ki vahiy olarak inmişti. Resulullah (s.a.v) diyetler ve zekatla ilgili her ne farz kılmışsa vahiy sonucu gerçekleştirmiştir.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Bu husus -iiışaallah- İbn Tavus'un rivayet ettiği ve Enes'in sözüyle ilgili olarak açıkladığı gibidir.

İmam Şafil (Allah rahmet etsin) dedi ki: Enes hadisinin, hem Hammad b. Seleme hem de başkaları kanalıyla Resulullah (s.a.v)'den rivayet edildiği sabittir. Biz de bu konuda bu hadisi esas alıyoruz.

Bize Rebi' anlattı: Şafii şöyle dedi: Bize Enes b. İyad, ona Musa b. Ukbe, ona Nafi, ona da Abdullah b. Ömer şöyle rivayet etmiş: Bu zekat kitabıdır ve onda şunlar yazılıdır: Her yirmi dört deve ve ondan az olan için her beş deveye bir koyun zekat verilir. Bu sayıdan otuz beş deveye kadar ise bir yılını doldurmuş dişi deve zekat olarak verilir. Eğer bir yaşını doldurmuş dişi deve yoksa üç yaşına girmiş erkek deve verilir. Bu sayıdan kırk beş sayısına kadar olan develer için üç yaşını doldurmuş bir dişi deve verilir. Bu sayıdan altmış sayısına kadar olan develer için dört yaşına girmiş ve (.../ Boğur basmak: Erkek deve tarafından döllendirmek için) çekilmiş bir dişi deve verilir. Bu sayıdan yukansı ve doksan deveye kadar içinse üç yaşını doldurmuş iki dişi deve verilir. Bu sayıdan yüz yirmi sayısına kadar olan develer için de dört yaşına girmiş ve çekilmiş iki dişi deve verilir. Bundan fazlası için de her kırk deve için üç yaşına girmiş bir dişi deve, her elli deve için de dört yaşına girmiş bir dişi deve zekat olarak verilir.

Serbest otlayan koyunların sayısı kırktan yüz yirmiye kadar ise zekat olarak bir koyun verilir. Sayı yüz yirmiden iki yüze kadar olunca iki koyun zekat olarak verilir. İki yüzden üç yüze kadar koyun için üç koyun zekat verilir. Bundan fazlası içinse her yüz koyun için bir koyun zekat olarak verilir.

Yaşlı, kusurlu ve tohumluk (teke-koç) zekat olarak verilmez, ama zekat alanın istemesi durumunda verilebilir. Zekat vermemek için önceden paylaşılarak bölünmüş hayvanlar tekrar birleştirilmez ya da birleştirilmiş hayvanlar da böıünmez.385

---Bunun açıklamasına "Sadakatu'I-Halta (karışık hayvanların zekatı) bölümünde yer verilecektir.

İki cinsin kanşımında eşitlik gözetilir. Bir kimsenin gümüşü beş evkiye / ukiyye (bir evkiye, on iki dirhemdir) kadarsa zekatı 4/10 nispetindedir.

Bu, (yukandaki alıntı) Ömer b. Hattab'ın zekat işlemlerinde esas olan yazısının nüshasıdır.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Biz bütün bunları esas alıyoruz.

Bize Rebi' bildirdi: Şafii bize şöyle anlattı: Ben ilim ehlinden güvenilir bir gruptan duydum, onlar Süfyan b. Hüseyin'den; o, Zühri'den; o, Salim b. Abdullah b. Ömer'den; o, babasından; o da Resulullah (s.a.v)'den -Süfyan hadisinde İbn Ömer, Ömer'i kendisiyle Resulullah arasında zikretti mi, zikretmedi mi bilmiyorum- develerin zekatı ile ilgili olarak bu anlama aykırı olmayan bir hadis rivayet etmiştir ki ben de buna aykırı bir rivayet bilmiyorum. Bilakis ben -inşaallah- bundan kuşku duymuyorum. Ancak ravi, koyunların, kanşık cinslerin ve gümüşün zekatı ile ilgili olarak hadisin tamamını aktarmıştır. Bense sadece bu hadisin develerle ilgili kısmını hatırlıyorum.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Serbest otlayan koyunlar hakkında bu hüküm verildiği zaman, bunun (Allah doğrusunu herkesten daha iyi bilir) serbest atlamayan (ağıllarda yem verilen vs.) koyunlar için geçerli olmaması gerekir. çünkü bir şey hakkında bir sıfatı esas alınarak bazı hükümlerden söz edilmişse ve bu şeyin iki sıfatı olmakla beraber bir sıfatına vurgu yapılmışsa, bu, o şeyin işaret edilen sıfatının dışındaki sıfatının esas alınmaması gerektiğinin delili olur.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Biz bu görüşteyiz. Çünkü [tek başına] bu ifadelerden, serbest atlamayan koyunlardan zekat alınması gerektiği sonucu anlaşılmaz. Böyle olduğuna göre aynı durum deve ve sığırlar için de geçerli olur. Çünkü serbest otlayan koyunlardan zekat alınacağı belirtilmiştir, onların dışındakilerden değil.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Adamın dört devesi varsa, bu sayı beşe ulaşmadıkça zekat vermesi gerekmez. Develerin sayısı beşi bulunca bir koyunu zekat olarak vermesi gerekir. Aynı şekilde develerin sayısı beşi bulduktan sonra on sayısına ulaşmadığı sürece fazladan develer için zekat vermek gerekmez. On sayısını bulunca da iki koyun zekat vermek gerekir. On deveden fazlası on beş sayısını bulmadıkça fazlasının zekatını vermek gerekmez. On beşi bulunca da üç koyun zekat vermek gerekir. Yine on beşten fazla olur da sayı yirmi yi bulmaz sa fazla olanların zekatı verilmez. Yirmiyi bulunca da dört koyun zekat olarak verilir.

Yirmiden fazla deve bulunmakla beraber sayı yirmi beşi bulmazsa fazlalıkların zekatı verilmez. Ama sayı yirmi beşi bulunca da artık zekatı koyun olarak verilmez. Bu sayı ve sonrası için artık zekat olarak koyun vermek olmaz. Yirmi beş devenin zekatı bir yaşına girmiş bir dişi devedir. Eğer develerin arasında bir yaşına girmiş dişi deve yoksa, üç yaşına girmiş erkek deve verilir. Develerin sayısı yirmi beşten fazla olmakla beraber otuz altı sayısına erişmezse fazla olanların zekatı verilmez. Otuz altı sayısını bulunca bu durumda üç yaşına girmiş bir dişi deveyi zekat olarak vermek gerekir.

Sayı otuz altıdan fazlaysa, ama kırk altıyı bulmamışsa, fazlası için zekat verilmez. Ama develerin sayısı kırk altıyı bulunca bu durumda dört yaşına girmiş ve çekilmiş (doğursun diye erkek deve tarafından döllenmiş) bir dişi deve zekat olarak verilir. Develerin sayısı bundan fazla olmakla beraber altmışı bulmamış sa fazla olanlar için zekat verilmez. Altmışı bulunca da beş yaşına girmiş bir dişi devenin zekat olarak verilmesi gerekir. Sayı bundan fazla olmakla beraber yetmiş altıya ulaşmamışsa fazla olanlar için zekat öngörülmez. Bu sayıya ulaşırsa develerin sayısı, bu takdirde üç yaşına girmiş iki dişi deve zekat olarak verilir. Sayı bundan fazla ise ve doksan biri bulmuyorsa, yine fazlalıklar için zekat öngörülmez. Ama develerin sayısı doksan biri bulunca dört yaşına girmiş ve çekilmiş iki dişi deveyi zekat vermek lazımdır.

Doksan birden fazla olan develer için sayı yüz yirmi biri bulmadığı sürece fazlalar için zekat verilmez. Ama sayı yüz yirmi biri bulunca ikinci farz tasnifi sakıt olur, üçüncü tasnif devreye girer. Artık baştan itibaren yeniden sayılır ve her kırk deve için üç yaşına girmiş bir dişi deve, her elli deve için dört yaşına girmiş bir dişi deve zekat olarak verilir.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Bunun anlamı, develerin sayısının yüz yirmi bir olması durumunda üç adet üç yaşına girmiş dişi devenin zekat olarak verilecek olmasıdır. Eğer sayı bundan fazla ise, bu takdirde sayı yüz otuza ulaşmadığı sürece fazla olan develer için zekat verilmesi öngörülmez. Sayı yüz otuzu bulunca da bir adet dört yaşına girmiş dişi deve ile iki adet üç yaşına girmiş deve zekat olarak verilir. Develerin sayısı bundan fazla ise sayı yüz kırkı bulmadıkça fazla olanlar için zekat verilmez. Bu sayı tamamlanınca bu takdirde dört yaşına girmiş iki dişi deve ve üç yaşına girmiş bir dişi deve zekat olarak verilir. Sayı yüz elliyi bulmadıkça da fazla develer için zekat verilmez.

Yüz elli sayısını bulan develer için de dört yaşına girmiş üç erkek deve verilir. Yine develerin sayısı yüz altmışa ulaşmadıkça yüz elliden fazlası için zekat öngörülmez. Yüz altmış sayısını bulunca da üç yaşına girmiş dört dişi deve zekat olarak verilir. Develerin sayısı yüz altmıştan fazla ise sayı yüz yetmiş i bulmadığı sürece fazlası için zekat verilmez. Yüz yetmişi bulunca sayı, dört yaşına girmiş bir dişi deve ile üç yaşına girmiş üç dişi deve zekat olarak verilir. Yüz yetmişten fazla deve varsa ve sayı yüz sekseni bulmuyorsa fazlalık için zekat verilmez. Sayı yüz sekseni bulursa bu sefer dört yaşına girmiş iki dişi deve ve üç yaşına girmiş iki dişi deve zekat olarak verilmelidir. Bu sayı yüz doksanı bulmadıkça yüz seksenden fazlası için zekat öngörülmez. Sayı yüz doksanı bulunca da dört yaşına girmiş üç dişi deve ve üç yaşına girmiş bir dişi deve zekat olarak verilir.

Develerin sayısı yüz doksandan fazla ise sayı iki yüzü bulmadıkça fazlalıklar için zekat verilmez. Sayısı iki yüzü bulunca da zekatı verenin alana sorması gerekir: Eğer dört yaşına girmiş dört dişi deve, üç yaşına girmiş beş dişi deveden daha uygunsa onları alabilir. Şayet üç yaşına girmiş beş dişi deve daha uygun geliyorsa onları alabilir. Bundan başkası ona hel al olmaz. Mal sahibine de bundan başkasının helal olacağını düşünmüyorum. Eğer mal sahibinden, daha aşağı sınıftan alırsa, aldığı ile bıraktığı arasındaki farkı çıkarıp mal sahibine vermesi gerekir.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Bu tasnif, farz zekatın düştüğü develerle ilgili olarak dört yüz deve ve yukarısı için geçerlidir. Zekatı alan, farkı mal sahipleri için alır, mal sahibi de bunu verir. Eğer zekatı alan farkı bırakırsa mal sahibi çıkarmak zorundadır.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Şayet dört yaşına girmiş dört dişi deve ile üç yaşına girmiş beş dişi devenin değeri eşit olursa zekatı alan, bu iki sınıftan dilediğini alır. Çünkü mal sahibine geri vereceği bir fark söz konusu değildir.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Zekatı alan kişi bu iki sınıftan sadece birini bulursa, diğer sınıf mevcut değilse, bulunanlardan alır, bulunmayanı almaz. Mesela dört yaşına girmiş dört dişi deve varsa üç yaşına girmiş beş dişi deve yoksa dört yaşına girmiş dört dişi deveyi alır. Aynı şekilde üç yaşına girmiş beş dişi deve bulunur da dört yaşına girmiş dört dişi deve bulunmazsa üç yaşına girmiş beş dişi deveyi alır. Çünkü bu noktada bir farziyet olmadığı gibi geri vermek zorunda olduğu bir fark da söz konusu değildir.

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Eğer iki yüz deve varsa ve içlerinde üç yaşına girmiş dört dişi deve ile dört yaşına girmiş dört dişi deve bulunuyorsa, üç yaşındaki develerin dört yaşındaki develere yakın değerde olduklarını da görürse ve eğer üç yaşındaki bir dişi devenin daha olması durumunda dört yaşındaki dişi develerden daha iyi olacağından şüphe etmiyorsa ancak dört yaşına girmiş develeri alabilir. Mal sahibini, malının arasında bulunmayan develerden vermeye zorlaması doğru olmaz. Özellikle farz zekatı eda edebileceği develer malının arasında bulunuyorsa.

- Eğer üç yaşındaki dişi develer söylendiği durumda ise ve dört yaşında bir erkek deve de mevcut ise, şayet dişi develerle birlikte dört yaşındaki bir erkek deveyi de alırsa ya da üç yaşındaki dişi develerle birlikte bir yaşına girmiş bir dişi deveyi üç yaşındaki dişi deveden daha düşük değerde olduğu ve de yoksullar nezdinde üç yaşındaki develerden daha iyi sayıldığı için almak isterse bunu yapmaya hakkı olmaz. Çünkü böyle bir durumda farzdan uzaklaşmış olur.

- Eğer dört yaşındaki dişi develer hasta iseler veya kusurlu ve ayıplı iseler, bu durumda sağlıklı olmaları koşuluyla üç yaşına girmiş dişi develeri almaktan başka seçeneği olmaz.

- Eğer farz zekat olarak verilmeleri gereken iki grup da kusurlu iseler ve geri kalan develer sağlıklı iseler mal sahibine denir ki: "Eğer iki sınıftan birinden sağlıklı olanları dilediğin yerden verirsen kabul ederiz. Eğer böyle yapmazsan o takdirde daha yukarı yaşta olanları alırız, farkını da sana veririz. Ya da daha küçük yaşta olanlardan alınz ve sen de bize farkı verirsin."

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Şayet develerin tamamı veya zekat oranından çok azı müstesna olmak üzere bir kısmı kusurlu iseler, mesela zekat olarak verilmesi gereken devenin sayısı beş veya dört ise buna karşılık sağlıklı olanların sayısı üç veya iki ise mal sahibine şöyle denir: "Sağlıklı olan zekat develerinden yanında bulunanları senden alırız, geri kalanını sen sağlıklı develerden bir yerden bulup tamamlarsın. Aksi takdirde zekat olarak verilmesi gereken develerden daha yaşlı olup sağlıklı olanlardan alınz, farkı da sana veririz. Ya da daha küçük yaştaki sağlıklı develerden alırız, bu sefer sen bize farkı verirsin. Develerin arasında sağlıklı olanlar olduğu sürece hasta olanları zekat olarak almayız."

İmam Şafii (Allah rahmet etsin) şöyle dedi: Develerin sayısı yirmi beş adet ise ve içlerinde bir yaşını tamamlamış deve yoksa bu durumda üç yaşına girmiş bir erkek deve zekat olarak alınır. Eğer bu da yoksa bu takdirde tercih mal sahibinindir, bunlardan dilediğini temin eder. Hangisini getirirse farz olan zekat odur. Şayet ikisini birden getirirse zekatı alan, ancak bir yaşına girmiş dişi deveyi alabilir. Çünkü farziyet önceliği onundur, o mevcut iken başkasını vermek farz olmaz.

Sonraki için tıkla:

DEVELERİN KUSURLARI VE AYIPLARI